یادآوری: ماهنامۀ «دانشکده»
(12شماره، تاریخ انتشار: اردیبهشت1297 تا اردیبهشت 1298)
(دربارۀ این کتاب)
آنچه در این مجموعه گردآوری شده دربرگیرندۀ دورۀ کامل مجلۀ «دانشکده» و چند
افزوده در پیوست است. اسکن دورۀ کامل «دانشکده» در کتابخانه دانشگاه تهران انجام
شده است. شوربختانه دو صفحۀ آغازین که دربرگیرندۀ بخشی از مقالۀ «مرام ما» نوشتۀ بهار
هستند، افتاده است. در پیوست مقالۀ یادشده از میان مقالات بهار برون‌نویسی شده، به
همراه ضمیمه‌هایی در پیوند با آن، آمده است.
آشنایان به تاریخ فرهنگ و ادب ایران نوین با مجلۀ «دانشکده»، دومین مجلۀ تخصصی ادبیات پس از مجلۀ «بهار» به مدیریت زنده‌یاد اعتصام‌الملک (یوسف اعتصامی) در تاریخ ادبیات جدید فارسی، به خوبی آشنا هستند. آنچه در پی آمده است تنها برای یادآوری است.
نخستین شمارۀ ماهنامۀ «دانشکده» به مدیریت محمدتقی بهار، در اردیبهشت 1297
منتشر شده است. به گزارش رشید یاسمی (رشید کرمانشاهی) «دانشکده» برای «نشر آثار
انجمن ادبی دانشکده» توسط بهار تأسیس شد. یاسمی می‌افزاید: «در دیماه 1294خ انجمن
ادبی کوچکی از جوانان ادیب و خوش‌طبع به نام «جرگۀ ادبی یا جرگۀ دانشوری» در تهران
تشکیل شد. در این انجمن غزل‌هایی به روال متغزلین قدیم ایران طرح می‌شد و اعضا روی
آن اقتراحات، غزل می‌گفتند. رفته‌رفته اعضای انجمن زیاد شد و خود را قادر دید که
روی اصول تازه‌تری کار کند. جرگۀ کوچک ادبی «دانشکده» نامیده شد. نظامنامۀ اساسی
آن در اواخر سال 1296خ تجدید شد و «تجدید نظر در طرز و رویۀ ادبیات ایران» با
احترام به اسلوب لغوی و تعبیرات اساتید متقدم با مراعات سبک جدید و احتیاجات عمومی
حال حاضر، منظور نظر قرار گرفت.» (ارین‌پور، ج2ـ426)
مرام انجمن «ترویج معانی جدید در لباس شعر و نثر قدیم و شناساندن موازین فصاحت
و حدود انقلاب ادبی و لزوم احترام آثار فصحای متقدم و ضرورت اقتباس محاسن نثر
اروپایی بود و در آن روزگار تحول، خدمتی شایان به ادبیات کرد.» (صدرهاشمی،ج2ـ270) محمدتقی
بهار، عباس اقبال(آشتیانی)، رشید یاسمی(کرمانشاهی)، عبدالحسین تیمورتاش(سردار معظم
خراسانی)، سعید نفیسی، علی‌اصغر حکمت(شیرازی)، احمد رخشان(مقبل)، یحیی ریحان،
عبدالله انتظام، حبیب‌الله امیری، ابراهیم الفت، علیرضا صبا و عبدالله تلگرافچی‌زاده؛
اعضای انجمن و نویسندگان «دانشکده» بودند که «پس از مجلۀ «بهار» (به مدیرت اعتصام‌الملک)
دومین مجله ادبی بود که در مطبوعات پارسی پدید آمد.» (آرین‌پور،ج2ـ446)
بهار، عباس اقبال، رشید یاسمی و تیمورتاش بیشترین مقاله‌ها را در «دانشکده» نگاشته‌اند.
دو سلسله‌مقاله از عباس اقبال («تاریخ ادبی» در 9شماره) و رشید یاسمی («انقلاب ادبی»
در10شماره) بسیاری از صفحات «دانشکده» را پر کرده است. انتقادها و ذوق‌آزمایی‌ها،
شرح حال بزرگان، قطعات نثر ادبی، اشعار اساتید و گویندگان معاصر، ترجمه‌های خوب به
نظم و نثر و در هر شماره چند ورقی از رمان «سلطنت» الکساندر دوما [جداگانه، ضمیمۀ
مجله]، به تفاریق درج می‌شد. (آرین‌پور،
ج2ـ226)
عباس اقبال در «تاریخ ادبی»، «پس از تمهید مقدمه راجع به ادبیات قبل از اسلام،
تاریخ ادبیات زبان فارسی بعد از اسلام را به شش عصر تقسیم نموده است: 1. از ظهور
اسلام تا ظهور غزنویان 2. از غزنویان تا تشکیل دولت سلجوقی 3. از ابتدای تشکیل
دولت سلجوقی تا حملۀ مغول 4. از حملۀ مغول تا تشکیل دولت صفویه 5. از تشکیل دولت
صفویه تا دولت قاجاریه 6. از ابتدای قاجار تا مشروطیت.» (صدرهاشمی:271) نویسندۀ «انقلاب ادبی»، رشید
یاسمی، با بازخوانی تاریخ ادبیات فرانسه از سدۀ شانزدهم تا آغاز سدۀ بیستم، روند
دگرگونی، تجدد و انقلاب ادبی فرانسه را بررسیده است. از عبدالحسین تیمورتاش با
امضای سردار معظم خراسانی، در 5 شماره سلسله‌ترجمه‌هایی با عنوان «ما در نظر
دیگران»، زیرعنوان «پارسیان» و ترجمۀ دیگری با عنوان «سیاست آلمان» در 2 شماره
منتشر شده است.
مقاله‌های «مرام ما»، «در اطراف مرام ما»، «تأثیر محیط در ادبیات» (2بخش)،
«شعر خوب» (2بخش)، «مردم بزرگ»، «دستور ادبی»، «الفاظ و معانی(شعر قدیم و شعر
جدید)»، «یک سال تمام»، به همراه دو پاسخ انتقاد در جواب عباس اقبال آشتیانی، (جدا
از اشعار، اقتراح و قطعه‌های ادبی) با امضای محمدتقی بهار منتشر شده‌اند.
در پی انتشار سرمقالۀ نخستین شمارۀ دانشکده، «مرام ما» به قلم بهار، یکی از پرشورترین
و پرمایه‌ترین گفت‌وگوهای انتقادی تاریخ ادبیات جدید فارسی آغاز می‌شود. به گزارش
یحیی آرین‌پور، تقی رفعت پس از بازنشر کامل سرمقالۀ بهار در روزنامۀ «تجدد» (که
خود از گردانندگان آن بود)، «مرام ما» را دست‌آویز نوشتن سلسه‌مقالاتی با عنوان
«مسئلۀ تجدد در ادبیات» قرار داد. گزارش تاریخی و تحلیلی این گفت‌وگو در جلد دوم
«از صبا تا نیما» به تفصیل آمده است. (پیوست)
ماهنامۀ دانشکده، پس از انتشار شماره‌های 11و12 (در یک مجلد)، در اردیبهشت
1298، علی‌رغم امیدواری بهار به ادامۀ کار، آنچنان که در سرمقالۀ «یک سال تمام
(سالی که نکوست از بهارش پیداست)» نوشته است، دیگر منتشر نشد.
افزوده‌ها ــ به پیوست مقاله‌های تقی رفعت و محمدتقی بهار در گفت‌وگوی انتقادی پیوسته‌ای میان این دو بر سر «مسئلۀ تجدد در ادبیات»، که از انتشار مقالۀ «شاگرد مکتب سعدی» در دیماه 1296 آغاز شده بود، افزوده گردید. مقاله‌های تقی رفعت در انتقاد از بهار در دو مجلۀ «تجدد» و «آزادیستان» هر دو چاپ تبریز و مقاله‌های بهار در «نوبهار» (مشهد) و «دانشکده» (تهران) منتشر شده‌اند. این گفت‌وگوی انتقادی از نمونه‌های نخستین کوشش‌های فراگیر ایرانیان برای بازتعریف ادبیات نوین فارسی است. روزنامۀ «تجدد» ارگان حزب دموکرات آذربایجان و روزنامۀ «نوبهار» ارگان حزب دموکرات خراسان هستند. اما روزنامۀ دانشکده، در تهران، سخنگوی حزبی نیست. بهار در این زمان به تهران آمده و انجمنی ادبی از جوانان خوش‌قریحه و دانشمند ترتیب داده، ماهنامۀ «دانشکده» بلندگوی سخن و اندیشۀ اینان است. در سوی دیگر، تقی رفعت در همان تبریز، دست به انتشار مجله‌ای تخصصی در ادبیات زده است که شوربختانه دیر نمی‌پاید و با درگذشت زودهنگام تقی رفعت، بیش از 4 شماره منتشر نمی‌شود.
فروردین1402 ـ امیر حکیمی
* برای نوشتن این یادآوری از کتابهای «تاریخ جراید و مجلات ایران» نوشتۀ محمد صدر هاشمی (جلد دوم)، چاپ کمال، اصفهان، 1364 و «از صبا تا نیما» نوشتۀ یحیی آرین‌پور، (جلد دوم)، کتابهای جیبی با همکاری موسسه فرانکلین، 1351، یاری گرفته شد .
دریافت فایل پی دی اف : «دورۀ کامل مجلۀ دانشکده» (گوگل درایو)
دریافت فایل پی دی اف : «دورۀ کامل مجلۀ دانشکده» (تلگرام)
